Panie na Tarnowie

„Panie na Tarnowie” to trzynaście życiorysów kobiet, które z tytułu sprawowania opieki nad nieletnimi synami, a także na mocy swoich praw dożywotnich i oprawnych kierowały sprawami dóbr tarnowskich, zwanych też dawniej Państwem lub Hrabstwem Tarnowskim, lub miały na nie poważny wpływ. Dziewięć pierwszych z nich żyło w czasach przedrozbiorowych, kiedy Tarnów był własnością rodzin możnowładczych, które same lub przez swoich przedstawicieli oddziaływały silnie na życie miasta. Cztery pozostałe z rodziny Sanguszków żyły już zasadniczo w innych czasach, kiedy Tarnów funkcjonował najpierw w scentralizowanej monarchii austriackiej, potem pod autonomiczną władzą samorządu, i na końcu w II Rzeczypospolitej. Były zatem bardziej paniami na Gumniskach niż w Tarnowie, ale powiązania majątkowe, historyczne i tradycja pozwalają także zaliczyć je do pań na Tarnowie. Wydaje się, że miały one określone tradycją i obyczajami pola działalności publicznej. Tutaj na pierwszym miejscu była z pewnością działalność dobroczynna czyli, mówiąc językiem bardziej współczesnym, charytatywna. Wielką ich zasługą był także wkład w zgromadzenie i uporządkowanie archiwum oraz księgozbioru biblioteki Sanguszków.

Pań na Tarnowie było oczywiście więcej niż trzynaście. O niektórych z nich brak istotnych informacji. Niektóre w swoich działaniach chciały pozostać anonimowe (np. myślę, że anonimową fundatorką klasztoru Bernardynek z 1680 r., a dzisiaj Bernardynów w Tarnowie, jest Katarzyna z Sobieskich). Z kolei nie wszystkie żyjące w XIX i XX w. miały możliwości lub zdolności, aby wyjść z cienia męża.[...]